„Kantiana wileńskie” (część druga projektu: recepcja filozofii Immanuela Kanta w filozofii polskiej w początkach XIX wieku)

Projekt zweryfikował i potwierdził postawione hipotezy badawcze: (1) Filozofia Kanta (a w szerszej perspektywie filozofia niemiecka) w początkach XIX wieku odgrywała większą rolę wśród Polaków niż pokazują to dotychczasowe opracowania naukowe – potwierdza to zwłaszcza konkurs wileński, w którym większość uczestników reprezentowało środowisko galicyjskie; tylko część autorów nadesłanych prac udało się zidentyfikować, część nadal pozostaje anonimowa. (2) Znaczna część materiałów źródłowych do historii recepcji filozofii Kanta na terenach Rzeczypospolitej Obojga Narodów pozostaje w archiwaliach w postaci nieznanych i nieopracowanych rękopisów – w pełni potwierdzają to nowe, nieoczekiwane odkrycia (dotyczące Bychowca, Dowgirda i Abichta). (3) Szkoła Główna w Wilnie (Cesarski Uniwersytet Wileński) była jednym z najważniejszych ośrodków recepcji filozofii Kanta na terenach pierwszej Rzeczypospolitej (spór z Janem Śniadeckim) –  wydaje się nawet, że konkurs wileński był organizowany „w ogniu” sporu z Janem Śniadeckim, a konkursanci na ogół chętnie głosili swe odważne i nowoczesne poglądy. (4) Badania nad recepcją filozofii Kanta odkrywają naukowo cenne i interesujące mechanizmy kształtowania się filozoficznego, naukowego języka polskiego, który na początku XIX wieku znajdował się jeszcze w początkowej fazie swego rozwoju – w tej kwestii, poza pracami konkursowymi, szczególnie ciekawie wypada rękopis Bychowca, ponieważ pokazuje warsztat tłumacza, który dopiero tworzy terminologię filozoficzną w języku polskim. (5) Badania źródłowe nad filozofią Kanta w Polsce ukazują nieznane dotąd osoby i zapomniane zjawiska oraz procesy intelektualne, które są ważne i mają niewykorzystany potencjał w kontekście europejskich studiów nad rozwojem współczesnej filozofii.

Zrealizowane zostały wszystkie cele projektu:

(1) udało się poszerzyć wiedzę o wczesnej recepcji filozofii Kanta w Polsce (na podstawie archiwistycznych badań źródłowych);

(2) opracowane zostały materiały źródłowe (odnaleziono i opracowano rękopisy oraz druki z archiwów i bibliotek wileńskich: „kantiana wileńskie”);

(3) opracowane zostały naukowo rozprawy nadesłane na konkurs na katedrę filozofii Cesarskiego Uniwersytetu Wileńskiego w roku 1820 (przeprowadzono badania porównawcze, ekspertyzy, opracowano źródła i wykonano przekłady na język polski);

(4) wzbogacony został rzeczywisty wizerunek historii filozofii europejskiej w wieku XIX i jej recepcji we wschodnich regionach kontynentu (w wyniku naszych badań udało się ustalić kilka nowych nazwisk: Mateusz Sartyni, Michał Wiszniewski, Józef Jeżowski, Damazy Dzierożyński i inni).

Dodatkowo udało się odnaleźć nieznane do tej pory materiały źródłowe:

(1) Dwa listy Anioła Dowgirda (w Bibliotece Czartoryskich w Krakowie). Listy te, wraz komentarzem zostały opublikowane w „Studiach z Historii Filozofii”. Por. lista publikacji.

(2) Nieznany przekład fragmentu „Sporu fakultetów” Immanuela Kanta, prawdopodobnie wykonany bardzo wcześnie przez Józefa Władysław Bychowca. Rękopis został odnaleziony w Bibliotece Uniwersyteckiej w Wilnie. To odkrycie znacznie przewyższało doniosłości wszystkie drobne znane wcześniej nam „kantiana” wileńskie, dlatego po opracowaniu rękopis został wydany w postaci drugiej książkowej publikacji przewidzianej w ramach projektu (Józefa Władysława Bychowca przekład Sporu fakultetów Immanuela Kanta: recepcja filozofii Immanuela Kanta w filozofii polskiej w początkach XIX wieku. Cz. 5 / oprac. nauk. Kinga Kaśkiewicz i Tomasz Kupś).

(2) Podczas kwerendy w Bibliotece Narodowej Ukrainy im Wernadskiego w Kijowie, gdzie pierwotnie zamierzaliśmy przejrzeć dokumenty Uniwersytetu Wileńskiego, udało się nam odnaleźć komplet rękopisów z wykładami Johanna Heinricha Abichta. Te materiały mają wielką wartość historyczną i stanowią przedmiot zainteresowania kantystów niemieckich. Ich opracowanie uważamy za priorytetowy cel kolejnego programu badawczego.

 Najważniejsze publikacje:

• Anioł Dowgird, Dwa nieznane listy, „Studia z Historii Filozofii” 1(8) 2017, s. 31-33.
• Tomasz Kupś, Kinga Kaśkiewicz, The First Polish Translation of Kant’s The Contest of the Faculties in the Collections of Vilnius University Library, “Problemos” 94, 2018, s. 134-143.
• Polemiki z Janem Śniadeckim, red. nauk. Tomasz Kupś, Alexei Krouglov, Toruń 2016.
• Tomsz Kupś, Dalius Viliunas, Joanna Usakiewicz, Konkurs na katedrę filozofii w Uniwersytecie Wileńskim w 1820 roku, Toruń 2017, s. 784.
• Tomasz Kupś, Die erste Rezeption der Philosophie von Kant in Polen im Lichte neuer archivalischer Entdeckungen, [w:] Akten des 12. Internationalen Kant-Kongresses‚ „Natur und Freiheit“ in Wien vom 21. – 25. September 2015. Hg. v. Violetta L. Waibel und Margit Ruffing. Berlin 2018, s. 3781-3788.